Vertaald door Eva Rebecca de Haan
Voor onze allereerste chavrutah sessie hebben we het essay Over (het niet) lezen van Anne Frank besproken. Het was een mooi startpunt, met name omdat Het Joods Manifest hier in Nederland gebaseerd is. Het gaf deelnemers de ruimte om hun eigen ervaringen met Het Dagboek van Anne Frank, hun eigen Joodse identiteit en antisemitisme in Nederland te bespreken.
Het essay van Yael van der Wouden gaat meer over antisemitisme in Nederland dan over het niet lezen van Anne Frank. De schrijver werd geboren in Israël en verhuisde als kind naar Nederland. Hier vertelt ze over haar vroegste herinneringen aan haar nieuwe land:
Mijn herinneringen aan de verhuizing zijn vaag. Ik kan momenten terughalen, zoals wakker worden in het hotel bij een vliegveld op de dag na onze aankomst, hoe ik mijn zusje meeneem naar het balkon. Hoe we uitkeken over het wijde grasland waarin konijnen in het hoge gras rondsprongen. Of het zien van een swastika die op een oude schuur langs de snelweg was gespoten. Mijn grootvader was ons van het vliegveldhotel komen ophalen en tijdens de autorit naar het noorden zag ik het lelijke ding. Ik raakte in paniek en stond erop dat we stopten om de politie te bellen, en mijn moeder – echt, met alle liefde – probeerde me te kalmeren en uit te leggen dat nee, niemand de politie ging bellen.
Yael van der Wouden Over het (niet) lezen van Anne Frank (NL)
Samen hebben we het essay gelezen, en vervolgens gingen we in tweetallen uiteen om te discussiëren. Onze belangrijkste conclusie: De rabbijnen waren iets op het spoor met de chavrutha stijl van leren, en de rijke discussie die we naar aanleiding van de tekst hadden was het bewijs daarvan.
“Als G’d ons heeft gekozen, heeft hij ons gekozen voor een ramp.”
De thema’s trauma en verberging liepen als een rode draad door onze eerste sessie. Veel deelnemers voelden de behoefte om hun identiteit te verstoppen om zichzelf te beschermen tegen de bredere gemeenschap. Vaak hadden ze dit van hun ouders geleerd. Voor sommigen bleef hun joodse identiteit zelfs voor henzelf verborgen tot ze ouder waren, en ontdekten ze die bij toeval.
Voor velen was het ongemakkelijk en, in het ergste geval, beangstigend om in het openbaar hun joods-zijn tot uitdrukking te brengen. Nog steeds getekend door de nasleep van de Shoa, voelden hun ouders en grootouders zich niet op hun gemak om in het openbaar Joods te zijn en zijzelf dus ook niet.
“Mijn moeder leerde me dingen als: Je vertelt mensen niet dat je Joods bent, je praat er niet over tenzij je zeker weet dat de andere persoon Joods is.”
“Jodendom is Hotel California. Je kunt uitchecken wanneer je wilt, maar je kunt nooit vertrekken.”
Een van de deelnemers vatte de joodse ervaring samen aan de hand van de meest universele van alle teksten: Hotel California van The Eagles.
En terwijl mensen over de hele wereld naar Hotel California luisteren, is joods-zijn niet zo universeel. In die zin is joods zijn net zoiets als proberen de betekenis van de songtekst te begrijpen…
“Relax,” said the night man
“We are programmed to receive
You can check-out any time you like
But you can never leave!”
Elk van onze deelnemers had een eigen manier om zichzelf als Joods te begrijpen. Deze opvattingen waren zeer verschillend in karakter en uitdrukking. Waar we het allemaal over eens waren, was de veelzijdigheid van Joodse expressie die ons ter beschikking staat.
Joods zijn en je Joods voelen is een proces van wording dat zich op zeer verschillende manieren manifesteert. Het is niet gemakkelijk te beschrijven. Het is rommelig, complex en categorie-overkoepelend.
Probeer dit thuis
In tegenstelling tot astrofysica, kun je het essay thuis met vrienden bespreken! We geven zelfs links in het Nederlands en in het Engels, plus een paar handige vragen om de discussie op gang te brengen.
Essay door Yael van der Wouden:
Het (niet) lezen van Anne Frank – De Gids (NL)
On (not) reading Anne Frank (EN)
Vragen om in gedachten te houden
- Wat betekent het om herinnerd te worden aan je Joods-zijn? En hoe heeft dat jou direct geraakt?
- Pauzeer even als je bij de zin komt “Wat een enkele swastika kan doen.” Haal even adem. Overleg met je partner of jullie bereid zijn dit te bespreken.
- Pauzeer opnieuw wanneer je aan het einde bent van het gedeelte dat begint met: “De tweede keer dat iemand zei dat ik op Anne Frank leek, leek het bij lange na niet op een compliment.” Het stukje eindigt met “Het is niet alsof je het kan helpen dat je Joods bent.”
- Hoe voelt het om dit te zien/lezen?
- Wat betekent het om de enige Jood in een groep te zijn?
- In het algemeen, wat betekent het om Joods te zijn in Nederland?
- Als je niet in Nederland geboren bent, is jouw joodse identiteit veranderd toen je naar Nederland kwam? Is je ervaring van Joods zijn veranderd?
Ben je Joods en woon je in Nederland? Of ben je een Joodse Nederlander die elders woont? Wil je deel uitmaken van Het Joods Manifest? Abonneer je op onze nieuwsbrief voor meer informatie.