Een gesprek over rouw op tisha b’av
Vertaald door Eva Rebecca de Haan
Tisha B’Av nadert. De treurigste dag op de Joodse kalender, waarop we de verwoestingen van de eerste en tweede Tempel herdenken: Het einde van het leven als een volk binnen de grenzen van een bepaalde plek; we werden een diaspora. Voor velen van ons is het een een uitdaging om in de geest van deze dag te komen. Dit is misschien de reden waarom zoveel Joden, waaronder ik, dit moment in het jaar overslaan. Het is tenslotte zomer, en velen van ons zijn op vakantie. Waarom moeten we lijden als we al zoveel hebben geleden?
Om deze dingen ween ik,
Mijn ogen stromen van tranen:
Ver van mij is alles wat troost
Wie kan mijn geest nieuw leven inblazen;
Mijn kinderen zijn verloren,
Want de vijand heeft gezegevierd.
De ochtend begon met een vraag die ons aan het denken zette, van de dichter Yael Merlini. Zij vroeg om hulp om deze dag van het jaar te duiden. Deze tekst is een reflectie op het vinden van verbinding met Tisha B’Av. Het bevat een gesprek dat we voeren in een chatgroep (shout-out naar Ze Kollel!) en een aantal bronnen die we met elkaar deelden Iedereen die geciteerd wordt heeft daarvoor toestemming gegeven.
De vraag: hoe vinden we betekenis in Tisha B’Av?
Yael Merlini (dichter, geleerde):
Vanaf Mozze Shabbat (zaterdagavond) tot zondagavond is Tisha B’Av, de 9e van Av, de treurigste dag in de Joodse kalender, het vasten voor de vernietiging van de Tempel.
Helaas heb ik nooit verbintenis kunnen vinden met deze feestdag van rouw, maar dit jaar nog minder – gezien de klimaatramp die we in deze maanden ervaren met zeer hoge temperaturen, om nog maar te zwijgen van de politieke situatie in Amerika (wetten tegen vrouwen – tegen abortus en groeiend antisemitisme), de heropleving van fascistische regeringen, zelfs in landen met lange linkse tradities zoals Italië, enzovoort…
Ik voel me zo verscheurd om een hele dag te vasten en verdrietig te zijn over de verwoesting van de Tempel en de diaspora terwijl overal om me heen de politieke en sociale situatie van vrouwen, minderheden, flora en fauna en het klimaat me laten zien dat zich nu een ramp voltrekt, het is is nabij!
De verplichting om te rouwen
Tori (schrijver, ontwerper):
Ik praktiseer mijn joodsheid niet op de meest traditionele manier, daar ben ik zeker van. Maar ik heb het gevoel dat het duiden van traumatische momenten niet alleen om het erkennen van één enkele gebeurtenis gaat. De vernietiging van de Tempel staat voor wat we op dit moment meemaken, wat we altijd al hebben meegemaakt. Wanneer we deze dag observeren, zeggen we dat we moeten rouwen, we moeten treuren, we moeten niet wegkijken. Misschien kunnen we ons vasten (of niet vasten) zien als een aansporing om die acties te ondernemen die we moeten nemen om zowel het heden/de toekomst onder ogen te zien en het ergste van wat ons te wachten staat te voorkomen.
We zijn er nog
Sophie Bigot-Goldblum (Talmoedgeleerde en leraar, wat niet mogelijk zou zijn geweest in de tijd van de Tempel, dus “ze is bevooroordeeld”):
Tisha B’Av was jarenlang moeilijk voor mij: het was moeilijk om verbinding te maken met het verlangen om de Tempel weer tot leven te brengen.
Ten eerste omdat ik erg dankbaar ben voor wat het Jodendom is geworden sinds we een religie zijn geworden die zich op de Talmoed, in plaats van een religie die gericht is op opoffering (ik bedoel, ik kreeg een baan als talmoedleraar, maar de Tempel zou me nooit aangenomen hebben, dus Ik ben bevooroordeeld 🙂), omdat ik niet wil terugkeren naar het massaal doden van dieren als religieuze praktijk, omdat er een stel Joodse terroristen is die klaar staan om de Derde Wereldoorlog te beginnen door een van de heiligste heiligdommen van de grootste religie in de wereld te vernietigen zodat onze Tempel weer kunnen terugkrijgen. Waar ik momenteel woon, is dat gevoel heel echt en heel eng.
Terwijl ik dit allemaal zeg, wil ik niet de indruk wekken dat ik denk dat er niets is om over te rouwen met betrekking tot de vernietiging van de Beit haMikdash. Ik rouw om de directe verbinding met het Goddelijke, en een systeem dat me een praktische manier zou hebben gegeven om mijn fouten te verzoenen. Joods gebed is niet het meest intuïtieve voor mij, en dat is alles wat we hebben, nu we onze Beit haMikdash niet meer hebben.
Meer ter zake zou ik je willen vertellen dat 9Av altijd heeft gestaan voor de rouw en het verdriet dat we als volk hebben ervaren. Dus als we denken aan de destructieve manier waarop de avoda zara [kwaadaardige werk] dat kapitalisme heet, de schepping van Hashem vernietigt, ja, dat klinkt redelijk in lijn met wat we al eeuwen doen.
9 Av is een dag om na te denken over wat het betekent om alles te verliezen wat ons dierbaar is, maar ook een les in hoe we kunnen herbouwen en vooruit kunnen gaan. We rouwen nog steeds, en toch, en misschien nog belangrijker, we zijn er nog steeds.
Een thuis verliezen
Hannah Sedelsky (feminist, geleerde):
Beste vrienden, wat geweldig om jullie reflecties te horen! Ik heb me ook altijd nogal vreemd gevoeld over de 9e van Av en de rouw om de Tempel, maar dit jaar heb ik zoveel dingen om te rouwen en verdrietig over te zijn – namelijk het verlies van mijn land en alle plekken waar ik dacht dat ik thuishoorde, dat ik het niet kan helpen deze dag te gebruiken als een tijdelijke aanduiding voor deze gevoelens van verlies en verdriet.
Klaagliederen overstijgen geschiedenis
Dvir Shalem (geleerde, dichter):
Bedankt voor het delen van deze vraag en deze hardop op te schrijven. Het resoneert met zoveel van mijn eigen joodsheid, wat deel uitmaakt van elk woord dat ik zeg en elke beweging die ik maak, en toch soms zo vreselijk onwetend en kleingeestig aanvoelt 😔
Op dit moment probeer ik in mijn leven de metaforische betekenissen van alles vast te houden, maar daarbij in mijn hoofd te houden dat ze altijd ook heel reëel zijn. Er is een echt gevoel van verdriet om de verwoesting van de Tempel, maar dat gevoel is weer een metafoor voor verdriet zelf, voor het verlies zelf, of dat nu van een mens is, een huis, of een ecosysteem. En ik denk dat het me ook helpt om te onthouden dat de meeste van de vreselijk trieste kinot en piyutim [rouw- en liturgische gedichten] die we op Tisha B’Av lezen niet zijn geschreven door mensen die de verwoesting van de Tempel zelf hebben meegemaakt – maar eerder door mensen die pogroms, antisemitisme, nationalisme, haat in allerlei vormen, of misschien homofobie, hebben overleefd?
Dus voor mij is Tisha B’av een metafoor met daarbij een zeer reële historische essentie. Ik huil om de afschuwelijk gevaarlijke situatie van vrouwen in de VS, van queer mensen in de wereld, van Joden die geëxcommuniceerd zijn en kinderen, vrouwen en mannen die alles verloren hebben in oorlogen over de hele wereld. Binnenkort is het 6 maanden geleden dat de oorlog in de Oekraïne begon. Misschien is een dag van rouw niet genoeg. Ik huil om de vernietiging van alle verschillende tempels die ons dierbaar waren, en die ons zijn afgenomen. Als mensen, als Joden, als wezens op deze aarde.
Het voelt alsof de wereld in brand staat
Jeremy Borovitz (Rabbijn, Ze Kollel, Hillel Deutschland):
Ik ben niet verdrietig dat de Tempel weg is, en ik bid niet voor een fysieke derde Tempel. Maar er is nog steeds een verlies dat in mijn spirituele DNA gegrift staat. Het benoemen van dit verlies, het erkennen van de werelden die we in het verleden zijn kwijtgeraakt, is een van de vele noodzakelijke stappen om de toekomst op te bouwen die we nodig hebben.
Deze dagen voelt het alsof de wereld in brand staat. Ik gebruik deze zondag om te denken aan de miljoenen kolen van ons collectieve verleden in de hoop de vlammen in te tomen.
Een container voor verdriet
Daniel Macmillen Voskoboynik (Onderzoeker, schrijver, klimaatactivist):
Verlies als een herinnering aan het verlengde van onszelf, verdriet als een herinnering aan onze reikwijdte, Tisha B’Av als een container voor het onvatbare.
Gisteravond zag ik ook deze prachtige reflectie van Jessica Gaitan:
“Fantoom ledematen veroorzaken echte pijn. Een verklaring hiervoor, opgesteld door pijnonderzoeker Ronald Melzack, is dat pijn een ervaring is, een subjectieve reactie die plaatsvindt in de hersenen, in plaats van een reactie in de periferie. Omdat de hersenen een idee hebben van waar het lichaam ophoudt, blijven ze een ontbrekend ledemaat voelen. Met andere woorden, pijn is verbonden met hoe we onszelf zien, en waar we onszelf zien eindigen. Als angst – onder andere – een voorbode is van pijn, wat zegt de ondergeschiktheid van pijn aan het zelfbeeld ons dan over angst?” Jessica Gaitan
Alles wat we liefhebben, zullen we verliezen
Lievnath Faber (Oy Vey Amsterdam, doula, schrijfster):
Dit gesprek bevat al zoveel antwoorden op jouw vraag die (allemaal, over verschillende plekken uitgespreid en nog steeds spreidende) en dat dit op zichzelf voelt als een container om te doen wat we moeten doen.
En dat is zoiets waardevols. Een Joodse interpretatie van rouw. Niet een emotie. Maar iets waar we aan moeten werken. We moeten het doen. En we moeten op tijd hartzeer voelen, zoals Stephen Jenkinson dat zo mooi zegt. We moeten leren rouwen. Om te kunnen leven. En om lief te hebben.
Verdriet als de draad. Rondom punten van rouw. Waarvan een, misschien het metaforische punt, de vernietiging van Beit hamikdash is. En er zijn er veel meer. Als rouw de draad is, is het datgene dat door alles heen loopt, dat onze ervaringen verbindt. Zoals onze fascie. Intelligent en belangrijk. Dragers.
Ik wil jullie graag de vijf poorten van rouw van Francis Weller aanbieden, als wegen naar verdriet, wanneer het misschien overweldigend en allesoverheersend lijkt en van zoveel plaatsen tegelijk op je afkomt.
1. Alles wat we liefhebben, zullen we verliezen.
2. De plaatsen die geen liefde hebben gekend
3. De smarten van de wereld
4. Wat wij verwachtten en niet ontvingen
5. Voorouderlijk verdriet
Liederen en gedichten en essays en boeken
And So It Goes by Billy Joel
Cucurrucucú Paloma sung by Yasmin Levy
“An amazing Ladino singer, a Turkish Jew raised in Jerusalem and internationally and multi-lingual creative. A song about loss. Through the language of the birds.”
Grief expert Francis Weller
Conscious dying guide Stephen Jenkinson
The Nerves and Their Endings by Jessica Gaitán Johannesson
Jewish History: A Very Short Introduction by David N. Myers
The Memory We Could Be: Overcoming Fear to Create Our Ecological Future, by Daniel Macmillen Voskoboynik
“Violence requires the violent to distance themselves from the victim. To commit violence against human beings, we must strip them of the humanity we share. We must turn equals into others, inferior or subhuman. We must convince ourselves that they deserve our malice, that their lesser worth merits cruelty, that their “bad choices” justify the pain of punishment. Our war waged on nature has relied on a similar moral distance.”